Asmatzaileak eta aurkitzaileak
Gure beharrak asetzeko inguruan ditugun produktu teknologikoak norbaitek asmatu edo aurkitu behar izan ditu. Objektu bakoitzaren atzean pertsona bat (edo gehiago) dago.
Arkimedes (Sirakusa, Sizilia, K.a. 287 - K.a. 212)
Arkimedes matematikari, fisikari eta ingeniari greziarra izan zen. Antzinaroko zientzialari eta matematikari garrantzitsuenetarikotzat jotzen da. Bere ekarpen esanguratsuenak: fisikari bezala mekanika estatikoaren eta hidrostatikaren sortzailea izan zen eta bere izena daraman printzipioa enuntziatu zuen; matematikari bezala geometria infinitesimalaren hastapenak garatu zituen, zirkuluaren geometriari ekarpen esanguratsua egin zion eta zenbaki-sistema greziarra hobetu zuen; eta ingeniari bezala palankaren printzipioa, polea, Arkimedesen torlojua, trakzio-makinak, gerra-makinak... egin zituen.
Los inventores - Arquímedes y los griegos Bideoa
Johannes Gutenberg (Maguncia, 1398 - 1468)
Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg asmatzailea izan zen. Inprimaketaren teknologia landu zuen eta tinta garatu. Europara moldiztegi mugikorra ekarri eta garatu zuelako da ezaguna, aurretik tresna hori Txinan eta Korean erabili baitzen. Haren lanik ezagunena lehendabiziko Biblia inprimatzea izan zen, 1445ean, Mainzen. 1468ko otsailaren 3an hil zen, erabat diru gabe eta munduak ahaztuta. Hala ere, inprenta modernoaren asmatzailearen ohorea jaso zuen.
Los inventores - Gutemberg y la imprenta Bideoa
Leonardo da Vinci (Vinci, 1452 - Amboise, 1519)
Leonardo di ser Piero da Vinci arkitekto, musikari, asmatzaile, ingeniari, eskultore eta margolari italiarra izan zen. Berpizkundeko gizonaren arketipo bezala deskribatua izan da, eta jeinu unibertsaltzat hartzen da. Bere maisu-margoengatik, hala nola Azken Afaria eta Gioconda edo Mona Lisa, famatua da. Teknologia modernora aurreratzen ziren hainbat asmakizun diseinatzeagatik ere da ezaguna. Gainera anatomia, astronomia eta ingeniaritza zibilaren aurrerapenean lagundu zuen.
Los inventores - Leonardo da Vinci Bideoa
Biografía y vida - Leonardo da Vinci Bideoa
Nikolas Copernico (Torún, 1473 - Frombork, 1543)
Nikolas Koperniko matematikari, astronomo, legegizon, fisikari, kalonje katoliko, gobernadore, administratzaile, buruzagi militar, diplomatiko eta ekonomista izan zela esan dezakegu. Astronomia modernoaren aita izan zen. Berak formulatu zuen lehenengoz Eguzki Sistemaren heliozentrismoa. Oso zaila zen garai hartako zientzialariek hura onartzea, iraultza garbia suposatu baitzuen. Astronomian egin zuen aurrerakuntzagatik Copernicus izena eman zitzaion binokularren laguntzaz ikus daitekeen Mare Insularum-en dagoen ilargiko krater bati.
Galileo Galilei (Pisa, 1564 - Arcetri, 1642)
Galileo Galilei astronomo, filosofo, matematiko, ingeniari eta fisikari italiarra izan zen, iraultza zientifikoarekin estuki lotuta. Berpizkundeko gizonaren arketipo bezala, zientziaren eta artearen interesa izan zuen. Bere lorpen nagusiak: teleskopiaren hobekuntza, behaketa astronomiko ugari, mugimenduaren lehen legea eta Kopernikoren legearen defentza. Astronomia modernoaren, Fisika modernoaren eta Zientziaren aita izendatua izan da. Francis Bacon-ekin batera metodo zientifikoaren aitzindaria izan zen eta bere ezarpenak Johannes Kleper zientzilariak egindakoren osagarri. Inkisizioarekin konfrontazioa izan zuen.
Los inventores - Galileo Galilei Bideoa
Benjamin Franklin (Boston, 1706 - Filadelfia, 1790)
Benjamin Franklin politikari, zientzialari eta asmatzaile estatubatuarra izan zen. Fenomeno elektrikoak aztertu zituen, eta elektrizitatearen kontserbazio-printzipioa enuntziatu zuen. 1752an, Filadelfian, kometaren saiakuntza famatua egin zuen. eta esperimentu horri esker sortu zuen bere asmakizunik famatuena: tximistorratza. Politikari moduan, Ipar Amerikako koloniak Britainia Handitik independizatzeko prozesuaren bultzatzaileetako bat izan zen.
Historia de la Humanidad: El descubrimiento de la electricidad Bideoa
Alessandro Volta (Como, 1745 - 1827)
Alessandro Giuseppe Antonio Anastasio Volta fisikaria zen. Ospetsua da, batez ere, 1800. urtean pila asmatu zuelako. Urte horretan bere izena daraman lehenengo pila egin zuen, zink eta kobre xaflak elkarren gainka feltrozko ehun zatiak azido sulfuriko diluituz hanpaturik tartekatuz pilatuta. Elektrizitatea pilatzeko lehenengo bateriatzat jotzen da. Asmakizun hori zalantzan dago, Mesopotamian 2000 urte baino gehiago dituen tresna bat aurkitu baitute, Baghdadeko bateria deritzona. Metanoa bakartu zuen. Elektroforoa, kondentsadorea, eudiometroa, hidrogenozko lanpara eta beste zenbait asmakizun egin zituen.
Thomas Alva Edison asmatzailea eta negozio gizona izan zen. 1.093 patente badira haren izenean, baina gaur egun badakigu denak ez zirela Edisonek asmatuak izan, ingeniari talde apartak harentzat lanean jardun baitzuen, eta, askotan, Thomasen ekarpen bakarra sinadura edo azken ukitua ematea izaten baitzen. 1879an kotoi-harizpi erdi errearekin egindako bonbilla sortu zuen, bere asmakizun garrantzitsuena. Beste batzu: fonografoa (1877), mikrotelefonoa (1877), goritasunlanpara (1878), kinetoskopioa eta beste tresna telegrafiko batzuk (1894).
Nikola Tesla (Smiljan, 1856 - New York, 1943)
Nikola Tesla kroaziar asmatzailea, ingeniari elektrikoa, ingeniari mekanikoa, fisikaria eta futurista izan zen. Argindar komertzialaren sorreraren sustatzaile nagusietako bat izan zen. Elektromagnetismoaren eremuan egin zituen asmakuntzek oso ezagun egin zuten. Teslaren patenteek eta haren lan teorikoak korronte alternoaren bidezko argindar sistema modernoen oinarriak ezarri zituzten, banaketa elektrikoaren sistema polifasikoa uztartuz, eta korronte alterno bidezko motorra ere bai, Bigarren Industria Iraultzaren oinarri.
Tesla museoa http://www.tesla-museum.org/meni_en.htm
Herman Hollerith (Buffalo, 1860 - 1929)
Herman Hollerith Estatu Batuetako asmatzailea izan zen. 1880an, ikasketak bukatu bezain laster, Estatu Batuetako errolda-lanak automatizatzeko ahaleginetan aritu zen. 1890eko errolda lantzen hasterako, prestatua zuen orri zulatuak irakurri edo orriak zulatzeko makina elektriko bat, zuloen kokapenaren arabera kodetutako estatistika-datuak gorde eta lantzeko. 1896an kalkulu-makinak egiteko enpresa bat sortu zuen New Yorken, gerora, beste enpresa batzuekin bat eginik IBM (International Business Machines Corporation) izango zena.
Orville Wright (Dayton, 1871 - Dayton, 1948) y Wilbur Wright (Millville, 1867 - Dayton, 1912)
Wright anaiak hegazkinaren asmatzailetzat hartzen dira. Estatubatuar hegazkin egileak eta hegazkin pilotuak izan ziren. Gaztetandik arduratu ziren hegazkingintzaz. Egin zuten lehen hegazkina higikunde bertikaleko, alboko eta horizontaleko ardatzen printzipioan oinarritzen zen. Hurrengo urteetako hegazkingintzan eragin handia izan zuen oinarri horrek. XX. mende hasieran zenbait hegazkin diseinatu zuten eta 1903-1905 urteetan autopropultsioan oinarritutako lehen hegaldiak egin zituzten. 1908an Estatu Batuetako gobernuak onartu egin zuen anaiek diseinaturiko hegazkina.
Asmatzaile espainiarrak
Isaac Peral y Caballero (1851-1895)
Monturiolen diseinua hobetu zuen eta 1888. urtean altzairuzko urpekuntzi bat eraiki zue; urpekuntziak hiru jaurtigai bota zitzakeen torpedo-jaurtigailu bat zeukan.
Monturiolen diseinua hobetu zuen eta 1888. urtean altzairuzko urpekuntzi bat eraiki zue; urpekuntziak hiru jaurtigai bota zitzakeen torpedo-jaurtigailu bat zeukan.
Con ciencia TVE2 - Monturiol, Peral y Sáez, el submarinismo Vídeo
Santiago Ramón y Cajal (1852-1934)
160 años del nacimiento de Santiago Ramón y Cajal Vídeo
Con ciencia TVE2 - Ramón y Cajal, el explorador del cerebro Vídeo
Santiago Ramón y Cajal Documental
Serie dramatizada de RTVE la vida de Santiago Ramón y Cajal en nueve episodio
Leonardo Torres Quevedo (1852-1936)
Nazioartean ospe handiena izan duen ingeniari espaniarretako bat da. Kalkulatzeko makina digitalak sortu eta globo gidagarriak eraiki zituen, eta baita beste tresna batzuk ere, telekinoa adibidez. Telekinoarekin, irrati-uhinen bidez mekanismo bat urrutitik kontrola zitekeen. Niagara ur-jauzien transbordadore famatua diseinatu zuen eta gaur egun martxan jarraitzen du.
Nazioartean ospe handiena izan duen ingeniari espaniarretako bat da. Kalkulatzeko makina digitalak sortu eta globo gidagarriak eraiki zituen, eta baita beste tresna batzuk ere, telekinoa adibidez. Telekinoarekin, irrati-uhinen bidez mekanismo bat urrutitik kontrola zitekeen. Niagara ur-jauzien transbordadore famatua diseinatu zuen eta gaur egun martxan jarraitzen du.
Emilio Herrera Linares (1879-1967)
Juan de la Cierva (1895-1936)
Bideetako ingeniari hau aeronautikaren zale amorratua zen, eta hegazkin-prototipo batzuk egin zituen. Bere ikerketak Autojiroarekin iritsi ziren gorenera. Autojiroa errotore besodun batez hornitutako hegazkin konbentzionala zen; errotoreak hegaldiari segurtasun handiagoa ematen zion, aireratze eta lurreratze ia bertikalak ahalbidetzeaz gain.
Bideetako ingeniari hau aeronautikaren zale amorratua zen, eta hegazkin-prototipo batzuk egin zituen. Bere ikerketak Autojiroarekin iritsi ziren gorenera. Autojiroa errotore besodun batez hornitutako hegazkin konbentzionala zen; errotoreak hegaldiari segurtasun handiagoa ematen zion, aireratze eta lurreratze ia bertikalak ahalbidetzeaz gain.
Con ciencia TVE2 - Juan de la Cierva y Federico Cantero Villamil Vídeo
Virgilio Leret (1902-1936)
Severo Ochoa (1905-1993)
Santiago Grisolía (1923)
Juan de la Cierva y Hoces (1929)
Nolako lana garatu dute asmatzaile, zientzilari eta aurkitzaile hauek?
- Aipaturiko asmatzaile, aurkitzaile edo zientzilari baten bizitza laburtu.
- Adierazi zeintzuk diren egin zituen gauzarik adierazgarrienak.
- Txostena egin.
- Ikaskideei txostena auzkeztu.
- Rúbrica para evaluar una presentación de diapositivas (cada alumno/a evaluará el trabajo de otros dos comprañeros/as).
- Rúbrica para evaluar una exposición oral apoyada en una presentación (cada alumno/a evaluará el trabajo de otros dos comprañeros/as).
- Autoevaluación.
Webgrafia
Euskeraz
http://eu.encyclopedia.pink/
Gaztelaniaz
http://www.biografiasyvidas.com/
http://www.buscabiografias.com/
http://www.tecnologias.us/CIENTIFICOS.htm
http://www.top10de.com/los-10-inventores-mas-famosos-de-la-historia/
http://historiaybiografias.com/
http://biografias-net.com/
http://www.barriodesanjose.com/blog_barriodesanjose/?p=2803
http://www.taringa.net/posts/imagenes/14276966/Inventos-Espanoles-que-cambiaron-el-Mundo-Recomendado.html
https://es.wikipedia.org/wiki/%C3%89rase_una_vez..._los_inventores
http://blogthinkbig.com/mentes-brillantes/
http://quo.mx/noticias/2013/03/08/10-mujeres-inventoras-de-la-historia
http://www.inventionary.com.ar/category/ideas-e-inventos/
Ingelesez
http://inventors.about.com/
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina